درود بر خوانندگان محترم
اعتياد يك بيماري و يك مشكل رواني – اجتماعي پيچيده است. اين بيماري داراي ابعاد جسماني، رواني، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و تاريخي متعددي است و يكي از بزرگترين مشكلات قرن حاضر به شمار مي‌آيد.
شيوع اعتياد و قاچاق مواد مخدر نگراني وسيعي را در دنيا ايجاد كرده است. هر سال در 26 ژوئن ، كشورهاي مختلف جهان با شعاري كه از سوي دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل UNOCD تعيين مي‌شود، همراه مي‌شوند و به بيان چالش‌هاي موجود در حوزه مواد مخدر و قاچاق آن، اعلام اقدامات انجام شده در سال قبل و تشريح راهكارهاي درماني و پيشگيرانه مي‌پردازند. در اين روز همه افراد به ويژه جوانان، مورد خطاب قرار مي‌گيرند تا مراقب سلامتي خود باشند. ما هم در پیام جدید همسو با حركت جهاني، براي داشتن جامعه‌اي سالم و به دور از مواد، قدمي بر می‌داريم .
به مناسبت روز جهاني مبارزه با مواد مخدر ( 26 ژوئن - 6 تیر 95 )
اعتياد به معني يك بيماري مزمن و عود كننده مغز است كه عليرغم عواقب زيان‌بار، با دو ويژگي جست و جوي وسواس‌گونه مواد و مصرف آن مشخص مي‌شود. اعتياد را يك بيماري مغزي تعريف مي‌كنند زيرا مواد شيميايي مغز و ساختارعملكرد آن را تغيير مي‌دهد. چنين تغييراتي مي‌توانند درازمدت بوده و به رفتارهاي پرخطري كه در سوء مصرف كنندگان مواد ديده مي‌شود، منتهي گردد. اعتياد، مشابه ساير بيماري ها از جمله بيماري هاي قلبي بر عملكرد طبيعي و سالم عضو زمينه، اثر مي گذارد، عوارض زيان بار جدي به همراه دارد، قابل پيشگيري و درمان پذير است.
توجه به اين نكته ضروري است كه هيچ كس بطور ناگهاني معتاد نمي شود بلكه معمولاً، مصرف مواد از حالت كنجكاوي و تفريح شروع شده و كم كم با افزايش دفعات مصرف و مصرف مواد ديگر، فرد از مصرف كننده تفريحي به مصرف كننده دائمي و معتاد تغيير وضعيت مي دهد. اعتياد بيماري پيچيده اي است كه به عوامل زيستي، رواني، اجتماعي، فرهنگي، سياسي، خانوادگي و شخصي بستگي دارد. افراد مواد را به دلايل متفاوتي مصرف مي كنند. حتي دليل مصرف مي تواند از ماده اي به ماده ديگر تفاوت داشته باشد. فردي ممكن است مصرف ماده اي را به دليلي خاص مثل كنجكاوي يا فشار دوستان شروع كند ولي به دلايل ديگر آن را ادامه دهد.
عواملي چون تجربه احساس مثبت، حس كنجكاوي، ميهماني‌هاي شبانه، آشفتگي‌هاي ذهني، مقابله با مشكلات، عزت نفس پايين، نگرش‌هاي نادرست درباره اعتياد، ضعف در مهارت‌هاي اجتماعي و فشار همسالان، سابقه مصرف در گذشته، نگرش مثبت نسبت به مصرف مواد، در دسترس بودن مواد، كمبود امكانات حمايتي، مشاوره‌اي و درماني و..... مي‌تواند از علل مصرف مواد در جوانان به شمار آيند.
شروع مصرف به هر دليلي كه باشد، مغز و رفتار را درگير مي‌كند. اگر چه تصميم‌گيري اوليه براي مصرف مواد اكثراً اختياري است، اما تصويربرداري مغز معتادان به مواد مخدر نشان مي‌دهد در بخش‌هايي از مغز آنها كه مربوط به قضاوت، تصميم‌گيري، يادگيري، حافظه و كنترل رفتار است، تغييرات فيزيكي رخ داده است. دانشمندان بر اين باورند كه اين تغييرات بر نحوه عملكرد مغز اثر مي‌گذارد و به رفتار وسواسي و مخرب ناشي از اعتياد منجر مي‌شود.
مواد اعتيادآور (مخدر) چيست؟
هرچيزي به غير از غذا، كه به منظور تغيير عملكرد بدن و روان استفاده شود ماده اعتيادآور يا مخدر نام دارد. از آنجا كه همه مواد مي توانند خُلق و روحيه فرد مصرف كننده را تغيير دهند، مي توان به آنها مواد روانگردان نيز گفت يعني موادي كه باعث تغيير و ايجاد حالات خاص در نحوة تفكر، احساس و رفتار فرد مي‌شوند. ( البته در سا لهاي اخير در كشور ما مواد روانگردان، به اشتباه به مواد جديد صنعتي و آزمايشگاهي كه اثري محرك و در مواردي توهم‌زايي دارند، اطلاق مي‌شود، موادي نظير قرص‌هاي اكس و شيشه.) در تعريفي ديگر به هرماده اي كه عملكرد طبيعي بدن را از نظر رواني، جسمي و عاطفي تغيير دهد ماده اعتيادآور مي‌گويند. با توجه به اين تعاريف تفاوتي ميان مواد زير وجود ندارد:
مشروبات الكلي - سيگار و قليان - قهوه و مواد داراي كافئين - برخي داروهاي روان پزشكي و آرام‌بخش‌هاي رواني( ديازپام، ريتالين، متادون، ترامادل و ... ) - حشيش، ترياك، اكس، هروئين، كراك، شيشه و كوكائين.
توجه به اين نكته ضروري است كه هيچكس بطور ناگهاني معتاد نمي‌شود بلكه معمولاً مصرف مواد از حالت كنجكاوي و به صورت تفريحي شروع شده و كم‌كم با افزايش دفعات مصرف، مقدار مصرف و مصرف مواد ديگر، فرد از يك مصرف كننده تفريحي به مصرف‌كننده دائمي و معتاد تغيير وضعيت مي‌دهد.
درباره چرخه اعتياد بيشتر بدانيم
بطور معمول چرخه اعتياد براي افراد مصرف كننده مواد، هنگام برخورد با يك مشكل، ناراحتي و يا نوعي درد جسمي يا رواني (عاطفي) شروع مي شود. مشكل و ناراحتي اي كه مقابله با آن دشوار است. اين فرد با مشكلاتي روبرو مي شود كه نمي داند چگونه بايد آن را حل كند. مشكلاتي نظير اضطراب و بي‌انگيزگي، ترس از امتحان، جدايي از همسر يا فوت نزديكان. در عين حال بايد به ناراحتي‌هاي جسمي مثل دردهاي مزمن يا حاد نيز توجه كرد. چنين فردي خود را با مشكلي روبرو مي‌داند كه گويي تمامي ندارد و نمي‌تواند راه‌حلي براي آن پيدا كند. البته هر كس چنين مشكلاتي را در طول زندگي تجربه مي كند ولي تفاوت كسي كه به سمت مواد و اعتياد كشيده مي شود با كسي كه به مواد بي توجه مي ماند در اين است كه اولي مصرف مواد و مشروبات الكلي را براي مقابله با مشكلات و رفع آنها انتخاب مي كند.
با مصرف مواد فرد موقتاً تصور مي كند مشكلش حل شده است و احساس بهتري پيدا مي كند، چراكه فكر مي كند حالا توانسته است با مشكلات بهتر دست و پنجه نرم كند. در نتيجه مواد براي او اهميت پيدا مي كند. به نظر او مواد و مشروبات الكلي علاج احساسات ناخوشايند هستند. خاصيت ضد درد مواد و مشروبات الكلي براي او تسكين جسمي و رواني را به همراه دارد. همين احساس رهايي از درد و مشكلات باعث تمايل شديد او براي مصرف مجدد مواد و مشروبات الكلي مي شود. با گذشت زمان و تكرار مصرف مواد، او كاملاً به آنها وابسته مي‌شود و كنترل خود را بر ميزان و دفعات مصرف از دست مي دهد. بنابراين مي توان گفت اعتياد به مواد، ناشي از مصرف مواد براي اولين بار و احساس خوشايند ناشي از آن است. احساسي كه سبب مصرف عادت وار و زياد آن ماده مي شود.
به اين ترتيب فرد مصرف كننده در دام مي افتد چراكه او ديگر حتي نمي داند براي مقابله با چه مشكلاتي، شروع به مصرف مواد كرده بود. در اين مرحله همه آنچه كه او به آن فكر مي كند، بدست آوردن و مصرف مواد است. پس ديگر كنترلي بر مصرف خود ندارد و به آثار زيان بار آن توجه نمي كند. در مرحلة بعد او تلاش مي كند مواد را به صورت پنهاني مصرف كند و مراقب باشد تا دوستان يا اطرافيان متوجه اين موضوع نشوند. در نتيجه دروغ مي گويد، گوشه‌گير مي‌شود و در بعضي مواقع رفتارهاي عجيبي از خود نشان مي‌دهد. در عين حال احساس گناه و افسردگي او بيشتر مي شود. اين احساسات با مصرف بيشتر مواد، شدت پيدا مي كنند. او مجبور مي شود اعتبار و عزت خود را زير پا گذارد و همه چيز، حتي دوستان و خانوادة خود را فداي دست يافتن به مواد كند. مواد ديگر مهمترين چيز در زندگي او مي شود. در واقع در اين مرحله علاوه بر اينكه مصرف مواد براي او لذت‌بخش است، باعث مي‌شود او دچار علائم بدني و رواني دردآور ناشي از نرسيدن مواد به بدن نشود. بديهي است كه مواد، مثل سابق او را دچار حالت نشئگي و لذت عميق نمي كند چرا كه بدن او به تدريج به وجود اين مواد شيميايي غريبه در خود عادت كرده است. بنابراين مجبور است مواد بيشتر و بيشتري را مصرف كند البته اين بار نه فقط براي نشئه شدن بلكه براي انجام امور معمولي خود. در مرحله پاياني ما با يك فرد معتاد واقعي روبرو هستيم.
دانستنی‌هایی درباره مواد
*به ياد داشته باشيد كه مصرف مداوم و بدون دليل داروها مانند ترامادول، نشانه اي از اعتياد است! پس مراقب باشيد و بدون تجويز پزشك متخصص، اين داروها را هيچگاه مصرف نكنيد.
*آیا می‌دانستید که هیچ معتادى آغاز اعتیاد خود را به یاد نمی آورد
*به ياد داشته باشيد كه مصرف مواد در درازمدت باعث كاهش عزت‌نفس فرد مي‌شود.
*آیا می‌دانستید که برای اعتیاد فقط یکبار مصرف مواد کافی است.
*به ياد داشته باشيد كه مصرف مواد در افرادي كه مهارت حل مسئله ضعيفي دارند بيش از ساير افراد است.
*آیا می‌دانستید که مصرف بی‌رویه و خودسرانه داروهای مسکن خطر اعتیاد را افزایش می‌دهد.
*به ياد داشته باشيد كه جملاتِ "ترک مواد آسان است، امتحان کن" و "بیا مصرف کن. با مصرفِ تفننی مواد کسی معتاد نمی‌شود" یک دام بزرگ است.
*آیا می‌دانستید که عوارضی که مواد طی 10 دقیقه اولِ مصرف بر بدن فرد تحمیل می‌کند تا ماهها جبران‌پذیر نیست.
*به ياد داشته باشيد كه عوارض مصرف داروها منجمله ريتالين كه در برخي موارد مصرف درماني دارد، به اندازه موادي چون كوكائين و آمفتامين ها خطرناك است.
*آيا مي‌دانستيد كه حشيش ماده‌اي توهم زا است و باعث اختلال در تمركز و توجه نيز مي‌شود. برخلاف آنچه مردم تصور مي‌ک‌نند اين ماده، وابستگي رواني شديدي ايجاد مي‌ک‌ند.
*به ياد داشته باشيد كه تنها سه بار مصرف مقدار بسيار اندكي از كراك موجود در بازار ايران اعتياد به آن را، حتمي خواهد كرد و پس از اين زمان بسيار كوتاه، شخص را به شدت به خود نيازمند و وابسته مي‌سازد.
*آیا می‌دانستید که مصرف مواد باعث كاهش و از بين رفتن شبكه ارتباطي سالم افراد مي شود.
*به ياد داشته باشيد كه مصرف مشروبات الكلي بر روي كليه سيستم‌هاي بدن تاثيرگذار است. كند شدن سيتم اعصاب مركزي، ايجاد اختلال در حواس و قواي بينايي و بويايي و فشار خون بالا، بروزسرطان وسيروزكبدي از عوارض مصرف مشروبات الكلي به شمار مي آيد.
*آیا می‌دانستید که در اکثر موارد، اعتياد از مصرف به اصطلاح تفريحي شروع شده است.
برگرفته از نشریات 119 – 145 – 158 پیام مشاور دانشگاه تهران