دانشجوی گرامی سلام.
امیدواریم که تعطیلات تا اینجا به شما خوش گذشته باشد – دروس ترم قبل را با نمره دلخواه پاس کرده باشید – و در روزهای باقیمانده از تعطیلات، بتوانید به موقع انتخاب واحد نموده و خود را برای شروع سال تحصیلی جدید آماده کنید.
آیا شما فرد خودخواهی هستید؟ میزان خودخواهی شما چقدر است و تا کنون باعث آزار دیگران شده است؟ موضوع پیام مشاور در آخرین ماه تعطیلات تابستان، به همین موضوع اختصاص دارد.
( چقدر خودخواه هستیم ؟ )
گاهی با افرادي روبه رو هستیم یا رفتارهایی می‌بینیم که شگفت‌زده می‌شویم، البته نه به دلیل ارزنده بودن آن رفتار، بلکه به دلیل منفی بودن نوع رفتار. همۀ ما گاهی خودخواهی‌هاي کوچکی داریم و ممکن است نیازهاي خود را در اولویت قرار دهیم ولی زمانی که با این رفتار، نیازهاي دیگران را زیر پا بگذاریم و به عبارتی موقعیت برنده – بازنده ایجاد کنیم، از الگوهاي رفتاري خودخواهانه تبعیت کرده‌ایم. دوست داشتن خود و توجه به نیازهاي خویشتن نه‌تنها کار اشتباهی نیست که حتی توصیه شده است، اما زمانی که فقط و فقط خود را ببینیم، به فرد خودخواهی تبدیل می‌شویم و احتمالاً دچارکمبود عزت نفس خواهیم شد. افراد خودخواه، شاید در شروع ارتباطات قابل شناسایی نباشند، ولی خیلی زود چهرة واقعی خود را نشان می‌دهند و البته نکته ظریف این است که معمولاً خود را فرد خودخواهی نمی‌دانند و اگر بطور واضح ویژگی‌هاي یک فرد خودخواه را برایشان شرح دهیم ، هرگز زیر بار نمی‌روند که خود چنین‌اند.
ویژگی‌هاى خودخواهان:
بیشتر افراد خودخواه به شدت غرق در خود هستند و منافع خود را در اولویت قرار می‌دهند، حتی اگر به ضرر دیگران تمام شود. گویی این شعار را با خود دارند: "خودت زندگی کن بی‌خیال سایرین." افراد خودخواه یک نگاه تونلی به زندگی دارند، یعنی فقط از دریچۀ نیازهاي خود به دنیا می‌نگرند و دیگران را وسیله‌اي براي برطرف کردن نیازهاي خود می‌بینند. از دیگر ویژگی‌هاي این افراد این است که با دیگران بازي می‌کنند، فریبشان می‌دهند تا به مقاصد خود دست یابند، به عبارتی صادق و صریح نیستند. از طرفی این افراد می‌خواهند بر همه چیز کنترل داشته باشند و زمانی که کنترل از دستشان خارج می‌شود، به شدت احساس ناامنی می‌کنند. بنابراین به هر دري می‌زنند تا بر افراد و موقعیت‌هاي زندگی کنترل داشته باشند. این افراد دائما در حال محاسبه‌اند. سخت با خود درگیرند و موقعیت زندگی، شغلی، تحصیلات، درآمد، ارتباطات و محبوبیت افراد را نظاره می‌کنند و چنانچه نتیجه محاسباتشان برتري آن فرد باشد،سخت آشفته می‌شوند چون به زعم آنها هیچکس مثل آنها لایق شرایط خوب نیست.
افراد خودخواه معمولا در ارائه اطلاعات، ضعیف هستند چراکه نگران این مسئله‌اند که سایرین از آنها جلو بیافتند. به اموال خود وابستگی بسیار دارند، هرگز دهنده نیستند و زندگی بسته و مبهمی از دید دیگران دارند. این افراد معمولا کاري براي کسی انجام نمی‌دهند مگر آنکه مطمئن باشند خیلی بیشتر از آنچه انجام داده‌اند باز پس می‌گیرند. همچنین خودشان معمولاً براي انجام کاري پیشقدم نیستند و در مقابل کارهاي مثبت دیگران، خیلی هم خود را متعهد به جبران نمی‌بینند. عزت نفس پایین، از دیگر ویژگی‌هاي این افراد است. احساس ناامنی درونی و ناارزنده دانستن خویش به گونه‌اي وارونه و به شکل خود بزر گ‌بینی و خودخواهی در اینگونه افراد نمایان می‌شود. این افراد به شدت خودمحورند، بدین ترتیب نه کسی را می‌بینند و نه می‌شنوند، شنونده‌هاي خوبی نیستند و به آنچه دیگران می‌گویند اهمیت نمی‌دهند، بنابراین ظرفیت صمیمی شدن با دیگران را نیز ندارند. رابطه را قیچی می‌کنند و طرف مقابل را ناامید. افراد خودخواه قادر نیستند به دیگران انگیزه و انرژي مثبت دهند چراکه خود فاقد انگیزه هاي مثبت و سالم‌اند، لبریز از خشم اند و دنبال زندگی می‌دوند.
اینها می‌خواهند بیش از دیگران مورد توجه قرار گیرند و در هر جمعی که وارد می‌شوند مورد تحسین همگان قرار بگیرند و به قولی گل سرسبدِ همگان باشند و البته براي داشتن این جایگاه به‌جاي رفتارهاي دوستانه، رفتارهاي خودپسندانه‌اي دارند و با نگاه از بالا به پایین، سایرین را نادیده می‌گیرند. اگر مورد توجه واقع شوند که دنیا به کامشان است ولی اگر به خواسته خود نرسند مستقیم یا غیرمستقیم به دیگران بی‌توجهی می‌کنند.
این افراد دائماً از دوستانِ خیلی مهم صحبت می‌کنند ولی هرگز دوستان خود را به یکدیگر معرفی نمی‌کنند، چراکه اولاً در میزان صمیمیت خود با آنها اغراق می‌کنند ثانیاً از اینکه مبادا این معرفی براي یکی از طرفین مفید واقع شود، هراس دارند، ثالثا نگرانند که جایگاه خود را در ارتباط از دست بدهند.
افراد خودخواه خیلی راحت در لحظات آخر، ملاقات خود را لغو می‌کنند، بدون آنکه دلیل موجهی براي طرف مقابل داشته باشند، به عبارتی، حرمتی براي وقتِ طرف مقابل قائل نیستند و انتظار دارند دیگران آنها را درك کنند و با عذرخواهی سادة آنها همه چیز فراموش شود. این افراد، ظاهر، عقاید، ارز شها، افکار، عادات و در کل دارایی‌هاي خود را بهتر از دیگران می‌دانند و به صورت مستقیم و غیرمستقیم به دیگران القا می‌کنند که خودشان از همه بهترند.هما نگونه که ذکر شد نامطلوب بودن این رفتارها چنان واضح است که احتمالا وقتی آنها را مطالعه می‌کنیم هرگز باور نداریم که ممکن است خودمان دچار آن باشیم، اما اگر رفتارهاي روزانه خود را مرور کنیم متوجه می‌شویم در مقام فرزند، همسر، دوست، دانشجو، استاد، کارمند، همکار، کارفرما، شهروند و در کل در مقام انسان، درگیر خودخواهی‌هاي کوچک و بزرگ ایم و باور هم نداریم. البته درجۀ خودخواهی‌ها و میزان آسیب‌رسانی آنها متفاوت است. ولی متأسفانه وجود دارد.
نمونه‌هاي رایجى از رفتارهاى خودخواهانه چنین است:
1 - رعایت نکردن قوانین رانندگی: سبقت‌هاي نادرست، رعایت نکردن حقوق عابر پیاده، ،رعایت نکردن حقوق راننده و ...
2 - رعایت نکردن نوبت: در اماکن عمومی، هنگام صحبت کردن (پریدن وسط صحبت دیگران).
3 - رفتار بی‌مبالات در قبال اطرافیان: مثل بدرفتاري در مراودات کاري و شغلی، در نقش ارباب رجوع، یک کارمند، یک همکار، یک رئیس، یک دانشجو، یک استاد و غیره، گران فروشی، کم‌فروشی و ...
4 - تعهد نداشتن به انجام دادن کارهاي محول شده: شانه خالی کردن از تعهدات تحصیلی، شغلی، خانوادگی و...
5 - لغو کردن قرار ملاقاتها بدون دلیل موجه با اطلاع دادن در لحظات آخر یا حتی بدون اطلاع: قرار ملاقات با استاد، دانشجو، همکار، دوست، پزشک، درمانگر و ...
6 - عدم رعایت آداب شهروندي: با صداي بلند در اماکن عمومی صحبت کردن(با تلفن یا با فرد دیگر)، ریختن زباله در اماکن عمومی، آسیب رساندن در هر سطحی به طبیعت و منابع طبیعی، مصرف بی‌رویه منابع طبیعی و ...
7 - اصرارهاي بیش از حد به دیگران: دیگران را وادار به کاري کردن حتی با نگاه دوستانه.
8 - عدم مشارکت دلسوزانه در کارها: کار دیگران را به تعویق انداختن، سنگ انداختن در مسائل دیگران و ...
9 - حق به جانب بودن در همۀ امور: دیگران را ندیدن، نشنیدن و مسائل را فقط از دریچۀ چشم خود دیدن.
10 - متفاوت دیدن خود با دیگران: بى ارزش سازي دیگران، برتر دیدن خود و همۀ دارایی‌هاي خود در مقایسه با دیگران، توهین مستقیم یا غیرمستقیم به دیگران.
به این فهرست، رفتارهاي خودخواهانه بسیاري می‌توان اضافه کرد. کمی از خود بیرون بیاییم و مانند یک ناظر، رفتارهاي خود را بازبینی کنیم، گاهی از بالکن به حیاط خانه بنگریم، سپس بررسی کنیم و ببینیم از صبح تا شب هریک از رفتارهایمان چقدر به سود خودمان و زیان دیگران بوده است؟ اگر رفتاري براي ما خوب و براي دیگران بی‌ضرر یا سودمند باشد ،چه در کوتاه مدت و چه بلند مدت، احتمالاً رفتار غیرخودخواهانه و چنانچه رفتاري براي ما خوب و براي دیگران مضر باشد ،چه در کوتاه مدت یا بلند مدت، رفتاري خودخواهانه است.
زمانی که خودخواهانه عمل می کنید ،براي یک لحظه مکث کنید و از خودتان بپرسید ، اگررفتاري را که من با طرف مقابل دارم ، شخص دیگري با من داشت ،چه واکنشی نشان می دادم؟ آیا راضی بودم یا می رنجیدم؟ سعی کنید با صداقت پاسخ سوال را بدهید. پس از پاسخ ، مطمئنا تصمیم درستی خواهید گرفت. به راستى چقدر خودخواه ایم؟
برگرفته از پیام مشاور شماره 164 دانشگاه تهران